پوشش جانوری استان یزد

زندگی جانوری به آب و پوشش گیاهی بستگی دارد. با توجه به آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی استان یزد، در بخش‌هایی از آن که شرایط کویری حاکم است، بارندگی اندک و تابستان‌های گرم و خشک و زمین سنگلاخ است. در این نواحی پوشش گیاهی اندک و پراکنده است و نگهداری آب بدن، راز زنده ماندن جانوران است و تنها پستانداران کوچکی در این بیابان‌ها زندگی می‌کنند که با شرایط سخت آن به خوبی سازش پیدا کرده‌اند. این پستانداران کوچک آب مورد نیاز خود را از راه آب‌ موجود در گیاهان تأمین می‌کنند. آب اندکی که از این طریق به دست می‌آید با کم کردن فعالیت در ساعت‌های گرم روز و پناه بردن به نقاط مرطوب و خنک در زیرزمین، در بدن این پستانداران ذخیره می‌شود. از مهم‌ترین پستانداران این استان موش دوپا، خارپشت ایرانی، خفاش نعل اسبی بزرگ، همستر خاکستری، جرد ایرانی، تشی، خرگوش و ... می‌باشند. پستانداران بزرگ این منطقه نیز به طرز جالبی با شرایط کویری سازش پیدا کرده‌اند اما میزان تولید مثل آن‌ها با در نظر گرفتن میزان باران و خشکسالی‌ها، کم و زیاد می‌شود. از این رو تعادلی بین شمار آن‌ها و گیاهان موجود در منطقه به وجود می‌آید. مهم‌ترین این پستانداران عبارتند از گرگ، شغال، روباه معمولی، روباه شنی، کفتار، گربه وحشی، کاراکال، یوزپلنگ، گراز، آهو، جِبیر، پازن، گورخر.

از مهم‌ترین جانوران در استان یزد جِبیر است. جبیر حیوان کوچکی است از گونه آهو که از آهو باریک‌تر و کوچک‌تر است و برعکس آهو، نر و ماده هر دو شاخ دارند و شاخ‌های آن‌ها از روبرو به نظر مستقیم می‌آید در صورتی که شاخ آهوی نر از روبرو خمیدگی ویژه‌ای دارد.

گورخر نیز یکی از جانوران زیبایی است که در منطقه کویری استان یزد دیده می‌شود. از نظر شکل ظاهری، گورخر حدّفاصل بین اسب و الاغ است، پهلویش سفید رنگ و یک نوار سیاه در پشت دارد که از یال‌ها شروع و به دُم پایان می‌یابد.

در تپه ماهورها و نواحی کوهستانی که هوا نه مانند کویر به شدت گرم و نه مانند کوهستان‌ها بسیار سرد است، آهو، روباه معمولی و یوزپلنگ زندگی می‌کنند. بر روی بدن یوزپلنگ، لکه‌های کوچک سیاه رنگی دیده می‌شود و نوار سیاه رنگ و مشخصی نیز از گوشه چشم به گوشه دهان موسوم به «خط اشک» می‌پیوندد که از این طریق می‌توان آن را به آسانی از پلنگ تشخیص داد.



مهم‌ترین گونه‌های پرندگان استان یزد عبارتند از کشیم کوچک و بزرگ، بوتیمار کوچک، اگرت بزرگ، حواصیل خاکستری، کله سبز، آنقوت، خوتکا، قرقی، کورکور، سارگپه پابلند، عقاب دوبرادر، کرکس، دال سیاه، عقاب مارخور، دلیجه، سنقر سفید، کبک، تیهو، هوبره، بلدرچین، چنگر، آبچلیک پاسرخ، کاکایی سرسیاه، کبوتر جنگلی، قمری خانگی، کبوتر چاهی، هدهد، پرستو، چکاوک، سار، سسک، گنجشک معمولی و ... .

مارهای غیرسمی استان یزد مار شتری و مار سمی آن مار شاخدار است.

در استان یزد در مجموع بیش از 130 گونه پرنده، بیش از 50 گونه پستاندار و بیش از 40 گونه خزنده شناسایی شده است ولی متأسفانه به دلیل وقوع خشکسالی در استان یزد 10 گونه شامل 5 گونه پستاندار و 5 گونه پرنده در معرض خطر انقراض می‌باشند. این گونه‌ها عبارتند از یوزپلنگ آسیایی، گورخر ایرانی، گربه پالاس، گربه شنی، شاه روباه، بحری، بالابان، هوبره، عقاب طلایی و شاهین.

مناطق حفاظت‌شده استان یزد

در استان یزد گونه‌هایی از جانوران و گیاهان یافت می‌شوند که در سطح کشور و حتی دنیا کم‌نظیر است و به همین دلیل حفاظت از این گونه‌های کمیاب بسیار حائز اهمیت است. به همین جهت در این استان 14 منطقه به وسعت 2 میلیون و 700 هزار هکتار در مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان یزد قرار دارند. مناطق حفاظت شده استان یزد شامل یک پارک ملی، چهار منطقه حفاظت شده، سه پناهگاه حیات وحش، پنج منطقه شکار ممنوع و یک اثر طبیعی ملی است.

مناطق حفاظت شده کالمند و بهادران: ناحیه کالمند و بهادران با وسعت حدود 255 هزار هکتار، در 50 کیلومتری شهر یزد و در همسایگی شهرستان مهریز قرار دارد. این ناحیه در سال 1354 خورشیدی به دلیل تخم‌گذاری پرنده باارزش و کمیاب «هوبَرِه» و امکان زیست و زادآوری آن در یزد، مورد توجه قرار گرفت و با ممنوع شدن شکار جانوران وحشی در آن از سال 1370 خورشیدی، به عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شد. این ناحیه به منزله زیستگاه و پناهگاه‌های امن و کم‌نظیر برای آهوان در کویر ایران است که غنای زیستگاه‌ها و ویژگی‌ها و نام آن که برگرفته از کوه و آبادانی در دل کویر است، برای ساکنان کناره کویر غریب و ناآشنا مانده است. در حال حاضر این ناحیه امکان زیست هزاران آهو را در خود فراهم کرده است و بی‌گمان ناحیه حفاظت‌شده کالمند و بهادران را باید یکی از زیستگاه‌های مهم و کم‌نظیر آهو در ایران نامید. ویژگی‌های بسیار ناحیه کالمند و بهادران به لحاظ جغرافیایی و طبیعی، امکان زیست و زادآوری جانوران وحشی و پرندگان از گونه‌های گوناگون که در بالا نام برده شدند را فراهم کرده است.



پارک ملی سیاهکوه: این زیستگاه به عنوان تنها پارک ملی استان یزد در اردکان، زیستگاه گونه‌های نادر گیاهی و جانوری است اما متأسفانه این گونه‌های نادر به دلیل بی‌توجهی در معرض تهدید قرار گرفته‌اند. بخشی از منطقه حفاظت شده سیاهکوه از سال 1386 به بعد به پارک ملی ارتقاء یافت اما این ارتقا تاکنون نتوانسته آن گونه که شایسته است به حفظ گونه‌های نادر گیاهی و جانوری آن کمک کند. هم‌اکنون بیش از 78 هکتار از منطقه حفاظت شده سیاهکوه عنوان پارک ملی دریافت کرده است و در حال حاضر به عنوان تنها پارک ملی استان یزد مطرح است. با وجود شرایط نامساعد آب و هوایی و بارندگی اندک حدود 50 میلی‌متر در سال‌های پرباران، تنوع گونه‌های گیاهی منطقه شگفت‌انگیز است. از مهم‌ترین گونه‌های گیاهی این منطقه منحصر به فرد می‌توان به درمنه، قیچ، اسکنبیل، پرند، رمس، شوره، گز، بادام کوهی، کسیدون، بنه، شور سودی، رندوک، بهوه شور، گل قاضی، کلاه میرحسن، دم عقربی و انواع گیاهان فصلی اشاره کرد. گیاهان کلاه میرحسن، دم عقربی و رندوک از جمله گونه‌های بومی منطقه هستند که هم‌اکنون در فهرست سرخ مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع قرار دارند. گونه‌های جانوری این منطقه نیز در نوع خود بی‌نظیر است که از آن جمله در گروه پستانداران منطقه می‌توان به کل و بز، قوچ و میش، جبیر، پلنگ، شاه روباه، کاراکال، تشی، خرگوش و انواع جوندگان اشاره کرد. کبک، تیهو، هوبره، زاغ بور، سارگپه پا بلند، باقرقره شکم سیاه، باقرقره گندمی، زنبورخوار معمولی و انواعی از گنجشک‌سانان از جمله پرندگان پارک ملی می‌باشند. از خزندگان این منطقه نیز می‌توان به سوسمار خار دم ایرانی، آگامای سر وزغی خاکستری، لاک‌پشت مهمیزدار و انواعی از مارها اشاره کرد.