بررسی انواع مهمات
فشنگ های گلوله زنی سنترفایر فشنگ هایی هستند که چاشنی آنها در مرکز پایه پوکه شان مستقر شده و چاشنی مربوطه مستقل از بدنه فشنگ بوده و باید جداگانه ساخته و در پایه نصب شود. دو مزیت عمده این نوع فشنگ ها عبارتند از: 1- می توان از پوکه آنها دوباره استفاده کرد و با چاشنی گذاری و پرکردن آنها تا چند نوبت از آنها استفاده نمود. 2- بدلیل استقلال چاشنی می شود اندازه آنها را بزرگتر و پوسته آنها را محکم تر کرد تا باروت بیشتر و مرمی بزرگتری را حمل کنند و به این ترتیب می شود فشنگهای پرقدرت تولید کرد.
چاشنی و پایه چند نمونه سنترفایر – در این عکس: کالیبر 50، 6.5 و رمینگتون 223
مقایسه فشنگ ریم فایر (چاشنی لبه ای) با سنترفایر (چاشنی مرکزی) در ساختار و ابعاد
این نوع فشنگ در پی مشاهده ضعف قدرت فشنگ های ریم فایر (چاشنی لبه ای که در پست قبلی به آنها اشاره شد) و نامناسب بودن ساختار ریم فایر ها (بدلیل نازکی پوسته) برای حمل باروت بیشتر و مرمی بزرگتر در نیمه دوم قرن نوزدهم به بازار عرضه گردید.
تصویر مقایسه اندازه فشنگ های سنترفایر ( کالیبر 50 تا 5.62 ناتو) با خفیف
بدلیل تنوع بسیار زیاد مرمی و اندازه کالیبر در این دسته از فشنگ ها، امکان بررسی تمام آنها در یک پست وجود ندارد اما سعی می کنیم گروهبندی های مهم آنها را مورد بحث قرار دهیم.
انواع مرمی
سرگرد سربی - RNL – Round Nose Lead – مرمی سربی برهنه – که با وجود همه گیر شدن مرمی های پوشش دار، هنوز در بعضی فشنگ های قدیمی تر سلاح های کمری و مسلسل ها کاربرد دارد.
تصویر فشنگ سرگرد سربی
سرپخ سربی – FNL- Flat Nose Lead – مشابه نوع قبلی است اما نوک آن پخ خورده و صاف است. متداول در تیراندازی های به سبک غرب وحشی یا Cowboy Action Shooting که علاقه مندان خودش را دارد.
تصویر فشنگ سرپخ سربی
ضد زره – AP – Armor Piercing – مرمی سخت از جنس آلیاژهای فولاد یا تنگستن به شکل نوک تیز غالبا با پوشش غلاف نازک سربی یا مسی که این پوشش برای محافظ لوله تفنگ از خراشیده شدن توسط مرمی بکار می رود. اثر گذاری این مرمی روی هدف های غیر زره پوش (بدون جلیقه ضد گلوله) به کارآمدی نوع تمام فلزی آن نیست.
تصویر فشنگ ضد زره
روکش فلزی کامل – FMJ – Full Metal Jacket – (که فیلمی نیز به همین نام درباره جنگ ویتنام ساخته شده بود که در ایران اشتباها آنرا جلیقه تمام فلزی ترجمه کرده بودند) مرمی از یک هسته سربی که بطور در یک غلاف مسی یا مفرغی یا فولاد نرم پوشانیده شده و در هنگام برخورد با مانع کمترین میزان تغییر شکل را دارند و بیشتر کج می شوند تا اینکه بشکفند.
تصویر فشنگ با روکش فلزی کامل
روکش دار با سر نرم – JSP – Jacketed Soft Point – که اولین نمونه آن در اواخر قرن نوزدهم توسط اسلحه های انگلستان در منطقه دام دام Dum Dum در نزدیکی کلکته هندوستان ساخته و بکارگرفته شد و بعدا در ایران به فشنگ "دم دم" معروف گردید (کلنل محمد تقی خان پسیان از معروف ترین قربانیان این نوع گلوله در تاریخ ایران است). این مرمی مشابه نوع پوشش کامل است اما سر آن مثل نوک مداد لخت است و سرب آن بیرون زده است. این مرمی از استحکام نوع پوشش کامل و شکفتن و تخریب نوع سربی یا سرسوراخ برخوردارست. نوعی از آن که توسط کارخانه نازلر Nosler اختراع شده است دارای دو قسمت است و وصل مرمی به هم وصل شده تا ضمن شکفتن تیر در موقع برخورد از گسستن بیش از اندازه مرمی جلوگیری کند و پایه آن همچنان شکل خود را حفظ کند.
تصویر فشنگ روکش دار با سرنرم
تصویر فشنگ نازلر
روکش دار سر سوراخ – JHP – Jacketed Hollow Point – که تقریبا بلافاصله بعد از اختراع مرمی روکش دار با سرنرم توسط اسلحه سازی Woolwich در انگلستان اختراع شد، روکش کامل دارد و سرش سوراخ است و سریعتر از سایر نمونه ها می شکفد و میزان شکفتگی آن بیشتر از انواع دیگرست. نوعی از این مرمی دارای مغزی پلاستیکی در درون سر سوراخ فلزی آن است که وجود مغزی باعث حفظ شکل کامل بالستیکی مرمی شده و دقت و برد آن را بالا می برد در حالیکه در هنگام برخورد به شکفتن آن نیز کمک می کند.
تصویر فشنگ روکش دار سر سوراخ
مرمی انفجاری – Exploding Bullet – که در مرمی خود حاوی مواد منفجره بوده و به هنگام برخورد منفجر می شوند. استفاده از این نوع مرمی در بیشتر ایالت های آمریکا و در کشور کانادا، ممنوع می باشد.
نیز دقت کنید که اصطلاح Spitzer به معنای خمره ای است و به مرمی های نوک تیز خمره ای – مانند فشنگ های جنگی – گفته می شود و صرفا به شکل ظاهری مرمی اشاره دارد.
باید توجه داشت که طبق کنوانسیون ژنو و نیز مصوبه دادگاه لاهه، استفاده از مرمی های شکفته شونده – Expanding projectiles- علیه نیروهای نظامی ممنوع می باشد. این در حالیست که مجرمین و تروریست ها از این نوع مرمی بدون محدودیت استفاده می کنند.
انواع کالیبرهای متداول
کالیبر 9 میلیمتری – که گروه وسیعی از فشنگ های سلاح های کمری را شامل می شود اما در حالت کلی منظور از آن 9x19mm Parabellum است و در انواع سلاح های کمری نیمه خودکار و مسلسل های دستی کاربرد دارد.
تصویر 9 میلیمتر پارابلوم که در این نمونه نوع سرسوراخ آن به تصویر کشیده شده
کالیبر 300 مگنوم وینچستر – 0.300 Winchester Magnum – فشنگ دوربرد مخصوص تک تیراندازی که مورد توجه یگان ویژه ارتش آمریکا – US Navy SEALS – و یگان ویژه ارتش آلمان – Bundeswehr – قرار گرفت. قدرت آن تقریبا در حد یک 7mm Remington Magnum است اما بازدهی آن بالاتر از سطح 7.62x51mm ناتو است.
تصویر 300 مگنوم وینچستر
کالیبر 308 وینچستر – 0.308 Winchester – نام تجاری فشنگ های ساخت کارخانه وینچستر که بر اساس کالیبر جنگی 7.62x51mm استاندارد ناتو ساخته شده اند. در اصل این کالیبر دو سال پیش از گزینش این کالیبر توسط ناتو (در سال 1954) عرضه گردید. متعاقب آن تفنگ های وینچستر مدل 70 و 88 برای این کالیبر تغییر داده شدند و از آن زمان کالیبر 308 وینچستر یکی از محبوبترین فشنگ های شکار نخجیر های بزرگ بوده است. در حال حاضر این کالیبر در ارتش ها، نیروهای انتظامی و شکار بکار می رود.
تصویر 308 وینچستر
کالیبر 0.338 لاپوا - 0.338 Lapus (8.6x70mm or 8.85x71mm) – که در ابتدا برای تفنگ های تک تیراندازی دوربرد ساخته شده بود تا فاصله بالستیکی بین کالیبر 0.300 وینچستر مگنوم و کالیبر 0.50 BMG را پر کند. فشنگ مخصوصی است که دو نوع مرمی با کاربری ضد-نفر و ضد-اشیاء دارد. علاوه بر آن این نوع فشنگ محبوبیتی ویژه نزد شکارچیان نخجیر های بزرگ و نیز تیراندازان مسابقات مخصوص برد طولانی دارد.
تصویر 338 لاپوا
تفنگ تک تیراندازی یگان های ویژه مجهز به صداخفه کن که از لاپوا استفاده می کند
کالیبر 0.357 مگنوم – 0.357 Magnum – که کپی درازتر و قوی تر از کالیبر 38 مخصوص است مورد استقبال نیروهای انتظامی و شکارچیان قرار گرفته است. ایده اولیه در ساخت آن، کاربرد نظامی / انتظامی آن برای نفوذ به بدنه خودرو و خردکردن پوسته موتورخودرو بوده است.
تصویر 357 مگنوم
کالیبر 44 مگنوم – 0.44 Magnum – که فشنگ قدرتمندی است مورد استفاده شکارچیان
تصویر 44 مگنوم
کالیبر 45 – 0.45 ACP – کالیبر استاندارد سلاح های کمری در آمریکا به مدت یک قرن. غالبا زیر سرعت صوت هستند و برای سلاح های مجهز به صدا خفه کن مناسب هستند. نوع مگنوم آنرا در تفنگ های اهرمی نیز استفاده می کنند.
تصویر 45 ای سی پی
کالیبر 5.56 در 45 میلیمتری ناتو – 5.56x45mm NATO – که در سال 1960 توسط ارتش آمریکا برگزیده شد و بعدا در سال 1980 کالیبر استاندارد جایگزین 7.62x51mm برای مسلسل های دستی در نیروهای ناتو گردید. در واقع نسخه نظامی 0.223 Remington است که برای شکارهای کوچک استفاده می شود.
تصویر 223 رمینگتون
کالیبر 7 میلیمتری مگنوم رمینگتون – 7mm Remington Magnum- و 270 وینچستر – 270 Winchester – که فشنگ های دورزدن شکاری هستند و براحتی یک گوزن درشت جثه را از پای در می آورند.
تصویر 7 میلیمتری رمینگتون
کالیبر 7.62 در 39 میلیمتری – 7.62x39mm – استاندارد بلوک شرق و شوروی – از اواسط دهه 1940 تا 1970 – که به جرات می توان گفت بخاطر کاربردش در مسلسل کالاشنیکف ،بالاترین تیراژ تولید را داشته است.
تصویر کالیبر 7.62 در 39 میلیمتری
کالیبر 30-06 اسپرینگفیلد Springfield (یا 7.62x63mm) – که فشنگ استاندارد نیروهای آمریکایی در نیمه اول قرن بیستم بوده است. فشنگی است قدرتمند مناسب شکار اغلب نخجیر های آمریکای شمالی.
تصویر 30-06 اسپرینگفیلد
کالیبر 7.92 در 57 میلیمتری ماوزر – 7.92x57mm Mauser – استاندارد سازمانی نیروهای آلمان از سال 1988 تا 1945 که به ماوزر 8 میلیمتری هم معروف است و در حال حاضر شکارچیان دارای تفنگ های ماوزر از متقاضیان آن هستند.
تصویر فشنگ ماوزر هشت
کالیبر 50 – 0.50 BMG - (12.7x99mm BMG) که در ابتدا برای نفوذ به زره تانک ها در جنگ اول جهانی ساخته شده بود، با گذشت زمان هنوز به عنوان مرمی ضد اشیاء – anti-material – در برابر واحد های زره ای سبک کاربرد دارد. کاربرد دیگر آن در مسلسل های سنگین و تفنگ های تک تیراندازی قدرتمند است. کاربرد غیر نظامی آن جنبه مسابقه ای در هدف زنی ها دوربرد دارد. جالب است بدانید که در تفنگ های سرپر جدید – که قبلا اشاره مختصری به آن شد – کالیبر 50 سایز استاندارد مرمی هاست!
تصویر فشنگ کالیبر 50
تصویر یک تفنگ تک تیراندازی کالیبر 50
جدول مقایسه ای سرعت پرتاب مرمی ها
جدول مقایسه ای برد کالیبرهای مختلف
جدول تناسب کالیبر با نوع شکار مورد نظر
با توجه به تنوع فشنگ های موجود در این گروه از نظر مدل و اندازه و سازنده و مرغوبیت و تیراژ تولید، قیمت آنها حوزه بسیار وسیعی دارد که از زیر 1 دلار برای هر فشنگ شروع شده و بالاتر می رود.
محمد ریاضت